Brain Rot:
আপুনি নিজৰ অজ্ঞাতসাৰে এনে এখন জগতত প্রবেশ কৰিছে নেকি, য’ত ‘স্কু’ল’, ৰীল’ আদিতেই জীৱন আৰম্ভ হৈছে আৰু শেষো হৈছে। অথবা এনে অৱস্থা আপোনাৰ শিশু বা কিশোৰ সন্তানৰ আচৰণত লক্ষ্য কৰিছে নেকি? হঠাৎ ধুমুহাৰ বেগেৰে আহি সকলোৰে জীৱনত প্রবেশ কৰা ফেচবুকৰ দৰে সামাজিক মাধ্যমসমূহে এক বুজনসংখ্যক লোকৰ চিন্তা-ভাৱনাক গ্রাস কৰা বুলি বিশ্বজুৰি চর্চা হৈছে।
এনে কাৰণতে অলপতে অষ্ট্ৰেলিয়া চৰকাৰে ১৬ বছৰৰ তলৰ ল’ৰা-ছোৱালীৰ বাবে ফেচবুক নিষিদ্ধ কৰিছে। বহুতে মানি লৈছে যে মাধ্যমৰ যেনেদৰে কেতবোৰ উপকাৰিতা আছে, ঠিক তেনেদৰে ইয়াৰ দ্বাৰা হ’ব পৰা ক্ষতিও অনেক। ফেচবুকৰ দৰে সামাজিক মাধ্যমত জানিবলগীয়া বা জ্ঞানবর্ধক কথা বা তথ্য প্ৰচাৰ হ’লেও তাৰ দ্বাৰা কিমানজন উপকৃত হৈছে সেয়াও বিচাৰ্যৰ বিষয়। অথবা আপুনি বা আপোনাৰ সন্তানে এনে তথ্যক বৌদ্ধিক উৎকর্ষ সাধন অথবা জীৱন পৰিচালিত কৰা নতুবা প্রায়োগিক ক্ষেত্রত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে নে? এনে প্রশ্নও গুৰুত্বপূর্ণ।
সেয়া যিয়েই নহওক, শেহতীয়া এক অধ্যয়নত পোহৰলৈ অহা অনুসৰি দিনটোৰ বহু সময় বা সাৰে থকা সময়ছোৱা হাতত থকা ফোনটোত সামাজিক মাধ্যমত অন্তহীনভাৱে আঙুলি বোলাই (স্ক্র’ল কৰি) সময় পাৰ কৰে সেইসকলৰ মগজুৰ এক ধৰণৰ ‘পচন’ আৰম্ভ হয়। বিশেষকৈ যিসকলে ম’বাইল ফোনটোৰ স্ক্ৰীণত অন্তহীনভারে আঙুলি বোলাই তথা ফোনটোত বহু কথা পঢ়িও সংশ্লিষ্ট বিষয়বস্তুৰ জ্ঞান বা তথ্য আহৰণ কৰিবলৈ সক্ষম নহয়, তেনে লোক এনে বিপদৰ সম্মুখীন হোৱাৰ আশংকা অধিক।
শেহতীয়াভাৱে বিশ্বত এনে লোকৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাইছে। সেয়েহে অক্সফ’র্ড ইউনিভার্চিটা প্রেছে ‘ব্রেইন ৰট (মগজুৰ পচন) শব্দ দুটাক চলিত ২০২৪ৰ বৰ্ষটোৰ শব্দ আখ্যা দিছে। ছটা শব্দৰ চূড়ান্ত তালিকাৰ পৰা এই শব্দ দুটাক বৰ্ষটোৰ শব্দৰূপে অক্সফ’র্ড ইউনিভার্চিটী প্রেছে বাছনি কৰে। উক্ত তালিকাৰ শব্দ ছটাৰ মাজৰ পৰা ব্রেইন ৰ’ট শব্দ দুটাক ৩৭ হেজাৰ লোকৰ ভোটৰ ভিত্তিত অক্সফ’র্ড ইউনিভাৰ্চিটী প্ৰেছে বৰ্ষটোৰ শব্দৰূপে বাছনি কৰে।
শব্দ দুটাৰ সংজ্ঞা আগবঢ়াই অক্সফ’র্ডে কয় যে অধিক তথ্য (তুচ্ছ বা প্রত্যাহ্বানহীন) আহৰণ (বিশেষকৈ অনলাইনৰ পৰা)- এ এজন ব্যক্তিৰ মানসিক বা বৌদ্ধক অৱস্থাৰ অৱনতি ঘটাব পাৰে বুলি ধৰি লোৱা অৱস্থাক এই শব্দ দুটাৰ জৰিয়তে সুচোৱা হয়। অৱশ্যে চিকিৎসা বিজ্ঞানে বর্তমানলৈ অপ্রয়োজনীয় তথা গুৰুত্বহীন তথ্য সংগ্রহ (অনলাইনতে হওক বা আন মাধ্যমৰ পৰাই হওক) ৰ পৰা হ’ব পৰা সমস্যাক অক্সফ’র্ডে মগজুৰ পচন আখ্যা দিলেও চিকিৎসা বিজ্ঞানে ইয়াক স্বীকৃতি প্রদান কৰা নাই।
তৎসত্ত্বেও একাংশ বিশেষজ্ঞই মতপোষণ কৰিছে যে এই ‘মগজুৰ পচন’ দৰাচলতে উদ্বেগজনক। বিৰক্তিবোধ দূৰ কৰিবলৈ বহুজনে ম’বাইল ফোনটোৰে আশ্রয় লয় যদিও বর্তমানলৈ উপলব্ধ চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাৰ তথ্যই এই অভ্যাস উদ্বেগৰ বিষয় বুলি মন্তব্য কৰিছে কে অপুৰূপ চক্রৱর্তী নামৰ মনোবিজ্ঞানীজনে। সামাজিক মাধ্যমত স্ক্ৰ’ল কৰি থকাটোৱে এজন ব্যক্তিৰ কেনেদৰে ক্ষতি কৰিব পাৰে তাৰ ব্যাখ্যা আগবঢ়াই মনোবিজ্ঞানীজনে কয়, ‘আপুনি সামাজিক মাধ্যমত ন ছেকেণ্ড সময়ৰ এটা ৰীল চোৱাৰ পাছত স্ক্ৰ’ল কৰে তেন্তে নতুন কথা সংযোজিত আন ৰীল দেখিবলৈ পাব। ইয়ে আপোনাক নতুন উদ্দীপনা যোগাব। ইয়ে আপোনাৰ ড’পামাইন হৰম’নৰ ক্ষৰণ ঘটাব।
আৰু যদি আপুনি দীঘলীয়া কালৰ বাবে এনে কৰিবলৈ লয় সিয়ে মূৰকত আপোনাৰ সন্তুষ্টি অনুভৱ হ্রাস কৰিব পাৰে।’ আনহাতে, মনস্তাত্ত্বিক দৃষ্টিভংগীৰ ফালৰ পৰা ব্রেইন ৰ’ট বা মগজুৰ পচন শব্দ দুটাক নেতিবাচক বুলি ধৰা হয়। অৱশ্যে বহু ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰকাৰীয়ে এই শব্দ দুটাক ইতিবাচক শব্দৰূপে গ্রহণ কৰে। এনে এজন ২১ বছৰীয়া ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰকাৰীয়ে কয়, ‘মই ম’বাইল ফোনত স্ক্ৰ’ল কৰি ইন্টাৰনেট চোৱা কার্যক ব্রেইন যোগ বুলিহে ধৰো। উপৰা-উপৰিকৈ তথ্য আহিলেও মই ভাল অনুভৱ কৰো। মই ইনস্টাগ্রাম বা তেনে আন ছাইট কেৱল চাওহে। কোনো তথ্য সংগ্রহ নকৰো। মই পুনৰাবৃত্তি কৰি চাওঁ।’
অৱশ্যে একাংশৰ এনে মন্তব্যৰ কাৰণ তেওঁলোক ইণ্টাৰনেট আসক্তি (এডিকচন) ৰ ফল বুলি একাংশ মনোবিজ্ঞানীয়ে ক’ব বিচাৰে। এনে মনোবিজ্ঞানীসকলৰ মতে, সকলোৱে ইণ্টাৰনেট অথবা ম’বাইল ফোন চোৱাৰ সময় ঠিক কৰি লোৱা উচিত। ইণ্টাৰনেট চাই থকাটোক অভ্যাস নহয়, আচৰণহে বুলি এনে মনোবিজ্ঞানী সকলে আখ্যা দিছে ।
ম’বাইল ফোনৰ স্ক্ৰীণত স্ক্ৰ’ল কৰি কৰি ঘূৰাই-পকাই চাই থকাটোরে সন্তুষ্টি প্রদান কৰি বিৰক্তি দূৰ কৰে বুলি ধাৰণা কৰাটো অভ্যাস নহয়, এক আচৰণহে বুলি উল্লেখ কৰি এজন মনোবিজ্ঞানীয়ে কয়, ‘ড’পামাইন ক্ষৰণ কেৱল ম’বাইল ফোন চোৱাৰ ফলতে নহয়, আন কোনো অভ্যাসগত কামেও ড’পামাইনৰ ক্ষৰণ ঘটাব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে আন কোনো শাৰীৰিক কাম-কাজ বা নৃত্য, যোগ চর্চা আদিয়েও ড’পামাইনৰ ক্ষৰণ ঘটাব পাৰে। এনে অভ্যাসে ম’বাইল ফোনৰ স্ক্ৰীণত স্কু’ল কৰি বহু সময় পাৰ কৰাৰ আচৰণো দূৰ কৰিব পাৰে।’
উল্লেখ্য যে ড’পামাইন হৈছে এক নিউৰ ট্রান্সমিটাৰ আৰু ৰাসায়নিক বার্তাবাহক। ইয়ে মানুহক চাল-চলন, কোনো কাম কৰিবলৈ উৎসাহ- উদ্দীপনা যোগায়। দৰাচলতে এই ড’পামাইন হৰম’নে মানুহৰ মনত এক সুখানুভূতিৰ সৃষ্টি কৰে। কাৰণ ইয়ে মনত সন্তুষ্টি আৰু উৎসাহ-উদ্দীপনা যোগায়। মগজুত ড’পামাইনৰ তেতিয়াই ক্ষৰণ ঘটে, যেতিয়া এজন ব্যক্তিয়ে নিজৰ মনে বিচৰা বা উপযোগ্য কাম কৰিবলৈ পায়। সেয়েহে বহুতে সামাজিক মাধ্যম ব্যৱহাৰৰ ফলতো মগজুত ড’পামাইনৰ ক্ষৰণ ঘটে বুলি কয়।
